با توجه به جایگاه جهانی قهوه، تغییرات قیمت آن در بازارهای بین‌المللی و سیاست‌های داخلی مانند تخصیص یا حذف ارز ترجیحی و جایگزینی با ارز نیمایی، می‌تواند تأثیر مستقیمی بر قیمت نهایی فنجان قهوه در کافی‌شاپ‌های ایران داشته باشد. از سوی دیگر، تحریم‌های بین‌المللی و سازوکارهایی همچون مکانیسم ماشه و اسنپ‌بک نیز فشار مضاعفی بر واردکنندگان و مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کنند.
در این مقاله تلاش می‌کنیم با نگاهی جامع، وضعیت بازار جهانی قهوه، جایگاه صنعت قهوه در ایران، نقش کافی‌شاپ‌ها و در نهایت اثر ارز ترجیحی، ارز نیمایی و تحریم‌ها بر آینده این صنعت را بررسی کنیم.
بخش اول: بازار جهانی قهوه
تاریخچه قهوه در جهان
قهوه ریشه در قرن‌ها پیش دارد؛ نخستین بار در حبشه (اتیوپی امروزی) کشف شد و سپس به یمن، خاورمیانه و اروپا راه یافت. در قرن هفدهم، قهوه به کالایی تجاری در اروپا بدل شد و به‌سرعت در مستعمرات پرتغال و اسپانیا کشت آن آغاز شد. امروز قهوه دومین کالای پرمعامله در بازارهای جهانی پس از نفت خام است.
کشورهای اصلی تولیدکننده
بیش از ۷۰ کشور جهان قهوه تولید می‌کنند، اما سه کشور برزیل، ویتنام و کلمبیا در صدر قرار دارند. برزیل با سهمی نزدیک به ۳۵٪ از تولید جهانی، بزرگ‌ترین صادرکننده قهوه عربیکا محسوب می‌شود. ویتنام نیز رهبر بازار روبوستا است.
روند قیمت جهانی
قیمت قهوه در بازارهای جهانی به‌شدت تحت تأثیر شرایط آب‌وهوایی، ذخایر جهانی و سیاست‌های تجاری قرار دارد. به‌عنوان نمونه، در سال ۲۰۲۵، قیمت معاملات آتی عربیکا به حدود ۳٫۸۵ دلار به ازای هر پوند کاهش یافت، در حالی‌که نگرانی‌ها درباره برداشت برزیل و ذخایر پایین جهانی همچنان پابرجاست.
عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضا
1. شرایط اقلیمی (خشکسالی، بارش‌های نامنظم، یخبندان)
2. سیاست‌های تجاری و تعرفه‌ای (مانند تعرفه پیشنهادی آمریکا بر واردات قهوه برزیل)
3. افزایش تقاضا در بازارهای نوظهور (چین، هند، ایران)
4. خریدهای سفته‌بازانه و نوسانات بورس کالا
بخش دوم: قهوه در ایران
تاریخ ورود قهوه
قهوه در دوران صفویه از طریق عثمانی به ایران رسید، اما مصرف گسترده آن به دهه‌های اخیر بازمی‌گردد. امروزه قهوه جایگاه ویژه‌ای در میان جوانان، کافی‌شاپ‌ها و حتی زندگی روزمره ایرانیان پیدا کرده است.
واردات دانه سبز قهوه
ایران تولید داخلی قابل توجهی در زمینه قهوه ندارد، بنابراین وابسته به واردات دانه سبز قهوه از کشورهایی مانند برزیل، ویتنام، کلمبیا و هند است. این وابستگی باعث می‌شود تغییرات قیمت جهانی و نرخ ارز مستقیماً بر بازار داخلی اثر بگذارد.
رشد کافی‌شاپ‌ها
در دو دهه گذشته، کافی‌شاپ‌ها در ایران از یک مکان لوکس به بخشی از فرهنگ شهری تبدیل شده‌اند. افزایش علاقه جوانان به نوشیدنی‌های قهوه‌محور (اسپرسو، لاته، کاپوچینو) موجب شده صنعت قهوه رشد چشمگیری پیدا کند.
بخش سوم: نقش ارز ترجیحی و ارز نیمایی در قیمت قهوه ایران
سیاست ارز ترجیحی
برای کنترل قیمت کالاهای اساسی، دولت ایران سال‌ها ارز ترجیحی را به واردات اختصاص داد. قهوه نیز در برخی سال‌ها مشمول این ارز شد. هرچند این سیاست با نیت حمایت از مصرف‌کننده بود، اما در عمل مشکلاتی مانند رانت، عدم تخصیص به‌موقع و تفاوت قیمت بازار آزاد و رسمی را به همراه داشت.
حذف ارز ترجیحی و جایگزینی با ارز نیمایی
با سیاست‌های جدید اقتصادی، بسیاری از کالاها (از جمله قهوه) دیگر ارز ترجیحی دریافت نمی‌کنند و واردکنندگان باید از بازار نیمایی یا حتی آزاد ارز تهیه کنند. این تغییر مستقیماً باعث افزایش قیمت قهوه در بازار داخلی شده است.
تأثیر بر کافی‌شاپ‌ها و مصرف‌کنندگان
* افزایش قیمت فنجان قهوه در کافی‌شاپ‌ها
* فشار اقتصادی بر کسب‌وکارهای کوچک
* کاهش توان خرید مصرف‌کننده
* احتمال رشد قاچاق و واردات غیررسمی
بخش چهارم: صنعت قهوه و کافی‌شاپ‌ها در ایران
فرصت‌ها
* رشد برندهای ایرانی در زمینه رُست و بسته‌بندی قهوه
* گسترش بازار لوازم جانبی (قهوه‌ساز، آسیاب، فیلتر)
* افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان از کیفیت و تنوع قهوه
چالش‌ها
وابستگی کامل به واردات دانه سبز قهوه
نوسانات ارزی و افزایش هزینه‌ها
محدودیت‌های واردات در اثر تحریم‌ها
بخش پنجم: نقش اسنپ‌بک و مکانیسم ماشه در بازار قهوه ایران
مکانیسم ماشه و اسنپ‌بک چیست؟
این اصطلاحات مربوط به بازگشت خودکار تحریم‌ها علیه ایران در صورت نقض توافقات بین‌المللی است. فعال شدن این سازوکارها، دسترسی ایران به نظام مالی جهانی را محدود کرده و هزینه واردات کالاهایی مانند قهوه را افزایش می‌دهد.
اثر بر بازار قهوه
سخت‌تر شدن نقل‌وانتقال مالی برای واردکنندگان
افزایش هزینه‌های جانبی (کارمزد، واسطه‌ها)
محدود شدن مسیرهای رسمی واردات و رشد قاچاق
در نهایت افزایش قیمت قهوه در ایران
بخش ششم: آینده بازار قهوه در ایران
سناریوهای پیش‌رو
1. حذف کامل ارز ترجیحی و تکیه بر ارز نیمایی: افزایش قیمت قهوه و فشار بر مصرف‌کننده.
2. تقویت صنایع داخلی فرآوری: افزایش ارزش افزوده داخلی و رشد برندهای ایرانی.
3. تداوم تحریم‌ها و فعال شدن مکانیسم ماشه: تشدید هزینه‌های واردات و کمبود عرضه.
4. تنوع‌بخشی به مبادی واردات: تلاش برای واردات از مسیرهای جدید و کشورهای کمتر تحت فشار سیاسی.
جمع‌بندی
بازار قهوه چه در جهان و چه در ایران، تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله شرایط اقلیمی، نوسانات قیمت جهانی، سیاست‌های ارزی و فشارهای تحریمی قرار دارد. در ایران، حذف ارز ترجیحی و جایگزینی با ارز نیمایی به‌طور مستقیم بر قیمت قهوه و صنعت کافی‌شاپ‌ها اثر گذاشته است. از سوی دیگر، نقش تحریم‌ها و سازوکارهایی مانند اسنپ‌بک و مکانیسم ماشه شرایط را برای واردکنندگان دشوارتر کرده و موجب افزایش هزینه‌های تمام‌شده می‌شود.
با این وجود، فرصت‌هایی همچون رشد فرهنگ مصرف قهوه، توسعه صنایع فرآوری داخلی و نوآوری در کسب‌وکارهای کافی‌شاپی می‌تواند آینده‌ای امیدوارکننده‌تر برای صنعت قهوه ایران رقم بزند.
دیدگاه خود را بنویسید